Мақаланы жүктеп алу
English
Авторлар
Зульфия Мурадова
Өнертану кандидаты (PhD), аға ғылыми қызметкер, музыкалық өнер бөлімінің меңгерушісі
Өзбекстан Республикасы Ғылым Академиясының өнертану институты
Өзбекстан
https://orcid.org/0009-0003-3206-4762Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2023-09-26
Мақала беті
37–48
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Мәдени мұраны сақтау, зерттеу және тарату жөніндегі жаһандық қозғалыс Өзбекстан Республикасының мәдени саясаты үшін өзекті болып табылады, ол бірқатар тиісті мемлекеттік құжаттармен расталған. Өзбек халқының негізгі құндылығы ретінде дәстүрлі музыканы жазып алу және зерттеу Өзбекстан Республикасы Ғылым академиясы Өнертану институтының қызметімен тығыз байланысты. Осы Институттың аудиомұрағаты (Дыбысханасы) туралы мәліметтер, оның қалыптасу кезеңдері, сақтау және одан әрі пайдалану жолдары осы мақаланың мақсатын құрады.
Осы мақсатқа сәйкес таңдалған нысан тарихи-хронологиялық аспектіде қарастырылады. Аудиомұрағаттың екі негізгі жинақтарының қалыптасу кезеңі дәйекті түрде қамтылған – фонографиялық (1930–1940) және магнитофондық (1940 жылдардың соңы – 1990 жыл).
Автор тарихи-мәдени жадтың бірегей нысаны және маңызды ғылыми-танымдық ресурс ретінде аудиомұрағаттың маңыздылығын көрсетеді. Оны сақтаудың және ғылым мен тәжірибеге енгізудің бұрынғы жолдары көрсетілген. 2015 жылы жобаны іске асыру аясында магнитофон жазбалары жинағынан өзбек музыкасының жанрлары мен формаларының 69 ең көрнекті үлгісі бар сегіз CD жиынтығы жасалған туралы ақпарат келтірілген. Әр дискінің мазмұнына қысқаша сипаттама беріліп, институттың мұрағаттық жазбаларын цифрлық форматта танымал етудің алғашқы қадамы болған жобаның мәні көрсетілген. Дыбысхананы сақтау және одан әрі пайдалану болашағы белгіленген: бүкіл аудио қорды цифрландыру, электрондық каталог пен мәліметтер базасын құру.
Бұл мақалада ӨзР ҒА Өнертану институтының аудиомұрағатының (дыбысханасының) қалыптасуы туралы тарихи деректер қамтылып, белгілі дәрежеде осы аудиожинақ материалдары жалпыланған. Оның практикалық маңыздылығы осы аудио мұрағат туралы ақпаратты таратудан, ғылыми қоғамдастықтың және өзбек музыкалық мұрасына кең аудиторияның назарын аударудан тұрады. Дыбысхананы толық цифрландыру жобасына мамандардың қызығушылығы осы бірегей нысанды одан әрі зерттеу қажеттілігін тудырады.
1Кілтті сөздер
өзбек музыкалық мұрасы
дыбысхана
аудио жинақтама
цифрландыру
жоба
Список источников (СИ) и References
25-ta halq ashulasi [orig. Uzbek: 25 Folk Songs] / comp. by K. Olimboyeva / edited by A. F. Kozlovsky. – Tashkent: Shzdavnashr, 1955. – 84 b.
Aitim, doston, makomlar: records of expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1956–1981 [orig. Russian: Aitim, Doston, Makomlar: Records of Expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1956–1981] / comp. by F. M. Karomatov. – Mono M30-44061-62: Melody, Tashkent Recording Studio, 1982.
Nikolay Nazarovich Mironov // Great Biographical Encyclopedia. – URL: https://www.biografija.ru/biography/karomatov-fajzulla-muzafarovich.htm [access date: 04.08.2022].
Doira va nog'ora usullari: records of expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1950–1987 [orig. Russian: Rhythms of Doira and Nagora: Records of Expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1950–1987] / comp. by F. M. Karomatov. – Mono M30-48145 004: Melody, Tashkent Recording Studio, 1987.
Doiraning zarblari: o'zbekcha usullar typlami [orig. Uzbek: Rhythms of Doira: A Collection of Uzbek Usuls] / recorded by Olim Komilovdan from I. A. Akbarov, ed. by B. B. Nadezhdin. – Tashkent: Shzdavnashr, 1952. – 56 p.
Dzhaborrov, A. Kh. O'zbekiston kompozitorlari, bastakorlari va musiqashunoslari [orig. Uzbek: Composers, Bastakors and Musicologists of Uzbekistan]. – Tashkent: Musiqa, 2018. – 440 p. Elektronnyye resursy Fonogrammarkhiva [Electronic resources of the Phonogrammarchive] // Pushkin State Museum of Fine Arts in Moscow, Russia. – URL: http://pushkinskijdom.ru/nauchnye-otdely/fonogrammarhiv/elektronnye-resursy-fonogrammarhiva/ [access date: 11.05.2023].
Guleri-Shakhnoz. Sh. Soumarovdan V. A. Uspensky yozib olgan [orig. Uzbek: Guleri-Shakhnoz] / musical notation by V. Uspensky from Sh. Shoumarov. – Tashkent: Uzdavnashr, 1956. – 52 p.
Kadyrov, R. G. Ilyas Akbarov – etnograf, muzykoved, kompozitor i pedagog [orig. Russian: Ilyas Akbarov – Ethnographer, Musicologist, Composer and Teacher] // Musika sanati va pedagogikasi masalalari / tuzuvchilar R. G. Kodirov, D. Yu. Soipova. – Tashkent: RIMM, O'zDK, 2010. – PP. 119–123.
Karomatov, F. M. O'zbek khalki musika merosi (XX asrda) I-zh.: Kyshik [orig. Uzbek: Musical Heritage of the Uzbek People (In the Twentieth Century) Vol. I: Song Legacy] – Tashkent: Gofur Gul nom. adabiet va sanat nashrieti, 1978. – 156 p.
Karomatov, F. M. O'zbek khalki musika merosi (XX asrda). II-zh.: Terma, yalla, karsak [orig. Uzbek: Musical Heritage of the Uzbek People (In the Twentieth Century). Vol. II: Terma, Yalla, Karsak]. – Tashkent: Gofur Gul nom. adabiet va sanat nashrieti, 1985. – 208 p.
Mironov, N. N. Obzor muzykalnykh kultur uzbekov i drugikh narodov Vostoka [orig. Russian: Review of Musical Cultures of Uzbeks and Other Peoples of the East]. – Samarkand: Inmuzhoruz, 1931. – 71 p. // Magic of Words. Dictionaries. – [digital source] URL: https://my-dict.ru/dic/bolshaya-biograficheskaya-enciklopediya/1521343-mironovnikolay-nazarovich [access date: 02.08.2022].
Muradova, Z. A. Iz istorii stanovleniya etnomuzykovedeniya Uzbekistana: Yelena Yevgenyevna Romanovskaya (1890–1947): Lichnost, traditsiya, kultura v muzykalnoy etnografii [orig. Russian: From the History of the Formation of Ethnomusicology of Uzbekistan: Yelena Evgenievna Romanovskaya (1890–1947) Personality, Tradition, Culture in Musical Ethnography] // Procceedings of the International Scientific and Practical Conference on the 150th anniversary of Alexander Zatayevich. – Almaty, 2019. – PP. 175–183.
O’zbek cholgi kuylari [orig. Uzbek: Uzbek Instrumental Music] / compiled by Ye. Ye. Romanovskaya, ed. by I. Akbarov. – Tashkent: Uzdavnashr, 1948. – 93 p.
O’zbek vocal muzikasi [orig. Uzbek: Uzbek Vocal Music] / note record by V. A. Uspensky / ed. by I. Akbarov. – Tashkent: Uzdavnashr, 1950. – 192 p.
O’zbek halq cholg’u muzikasi [orig. Uzbek: Uzbek Folk Instrumental Music] / comp. by K. Olimboyeva, F. Karomatov, edited by A. F. Kozlovsky. – Tashkent: O’zdavnashr, 1955. – 184 p.
O'zbek halq qoshuqlari. Кtab I [orig. Uzbek: Uzbek folksongs. Book I] / compiled by Ye. Ye. Romanovskaya. – Tashkent: Ozdavfimnashr, 1939. – 168 p.
O'zbek halq qoshuqlari. Кtab II [orig. Uzbek: Uzbek folksongs. Book II] / compiled by Ye. Ye. Romanovskaya and I. Akbarov. – Tashkent: Ozdavfimnashr, 1939. – 156 p.
O’zbek halq qyshiqlari [orig. Uzbek: Uzbek Folk Songs] / comp by. K. Olimboeva, F. Karomatov. – Tashkent: O’zdavnashr, 1956. – 144 p.
Postanovleniye Prezidenta Respubliki Uzbekistan “Ob utverzhdenii kontseptsii dalneyshego razvitiya natsionalnoy kultury v Respublike Uzbekistan” ot 28 noyabrya 2018 g. № PP-4038 [orig. Russian: Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan “On Approval of the Concept of Further Development of National Culture in the Republic of Uzbekistan” Dated November 28, 2018 No. PP-4038] // Lex.uz. – 29.11.2018. – [digital source] URL: https://lex.uz/docs/4084932 [access date: 27.07.2022].
Ritmy doyry i nagory: zapisi ekspeditsiy NII iskusstvoznaniya im. Khamzy, 1950–1987 [orig. Russian: Rhythms of Doira and Nagora: Records of Expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1950–1987] / comp. and the author of comments F. M. Karomatov. – Mono M30 М30-48145 004: “Melody”, Tashkent Recording Studio, 1987 Romanovskaya, Ye, Ye. Каnаl hаqida ashulalar. I-ktab. Notaga aluci [orig. Uzbek: Songs About Channel. Issue I. Note Records] / music edition by T. Mirza; text edition by M. Mirdzhalolov. – Tashkent: Ozdavfmnashr, 1941. – 28 p.
Romanovskaya, Ye. Ye. Каnаl hаqida ashulalar. II-ktab. Notaga aluci [orig. Uzbek: Songs About Channel. Issue I Note Records]. / responsible editor – Ye. Ye. Romanovskaya. – Tashkent: Ozdavfmnashr, 1941. – 32 p.
Romanovskaya, Ye. Ye. Stati i doklady. Zapisi muzykalnogo folklora [orig. Russian: Articles and Reports. Recordings of Musical Folklore] / comp. by M. S. Kovbas, edited by T. S. Vyzgo and F. M. Karomatov. – Tashkent: GIHL, 1957. – 284 p.
Romanovskaya, Ye. Ye. Хarаzм klassik мuzikasi [orig. Uzbek: Khorezm Classical Music]. – Tashkent: Ozdavfimnashr, 1939. – 128 p.
Surkhon va Qashqadare dymbira kuylari: zapisi ekspeditsiy NII iskusstvoznaniya im. Khamzy, 1955–1984 [orig. Uzbek-Russian: Melodies of Dombra from Surkhan and Kashkadarya: Records of Expeditions of the Khamza Research Institute of Art Studies, 1955–1984] / comp. and the author of comments F. M. Karomatov. – Mono M30-45899-902 009: “Melody”, Tashkent Recording Studio, 1984.
Ukaz Prezidenta Respubliki Uzbekistan “O merakh po dalneyshemu povysheniyu roli i znacheniya sfery kultury i iskusstva v zhizni obshchestva” ot 26 maya 2020 g. № UP-6000 [orig. Russian: Decree of the President of the Republic of Uzbekistan “On Measures to Further Enhance the Role and Importance of the Sphere of Culture and Art in the Life of Society” dated May 26, 2020 No. UP-6000] // Lex.uz. – 27.05.2020. [digital source] URL: https://lex.uz/docs/4829338 [access date: 27.07.2022].
Ukaz Prezidenta Respubliki Uzbekistan “O merakh po sovershenstvovaniyu arkhivnogo dela i deloproizvodstva v Respublike Uzbekistan” ot 20.09.2019 g. No. UP-5834. [orig. Russian: Decree of the President of the Republic of Uzbekistan “On Measures to Improve Archives and Records Management in the Republic of Uzbekistan” Dated September 20, 2019 No. UP-5834] // Lex.uz. – 21.09.2019. [digital source] URL: https://lex.uz/ru/docs/4523388 [access date: 30.04.2023].
Ziegler, S. Die Wachszylinder des Berliner Phonogramm-Archivs. – Berlin: Staatliche Museen zu Berlin, 2006. – 962 p.
Жарияланған:
2023-09-26
Дата подачи:
2023-10-06
Журнал нөмірі
№ 3
Том
11
Мақаланы жүктеп алу
English