Мақаланы жүктеп алу
English
Авторлар
Гүлнар Әбдірахман
Өнертану кандидаты, музыкатану және композиция кафедрасының профессоры
Құрманғазы атындағы Қазақ ұлттық консерваториясы
Қазақстан
https://orcid.org/0000-0001-9803-0969Мақала туралы ақпарат
Мақаланың жарияланған күні
2023-09-26
Мақала беті
49–62
Бөлім
Өнер және гуманитарлық ғылымдар
Лицензия
Аңдатпа
Мақала 1992 жылы Қазақ мемлекеттік «Қазақфильм» телерадиохабар таратушы компаниясы түсірген «Япурай» деректі фильмінде және Ғаламтор кеңістігінде бар ақпараттың дұрыстығын, ұлы орыс композиторы Сергей Рахманинов өзінің соңғы шығармасы «Симфониялық билерде» «Япурай» қазақ халық әнінің әуенін пайдаланғаны туралы ақпаратты анықтауға бағытталған. «Япурай» қазіргі қазақстандық музыкалық тәжірибеде қазақтардың ән фольклорының бұл жарқын үлгісі ерекше орын алды және өзінің кең танымалдылығына және өңдеу көзі ретінде жиі пайдаланылуына байланысты қазақ лирикалық әнінің «символы» мәртебесіне ие болды. Әнді алғаш рет белгілі музыкалық этнограф Александр Затаевич жазған және 1925 жылы «Қазақ халқының 1000 әні» атты музыкалық-этнографиялық жинағында жарық көрген.
С. Рахманинов пен А. Затаевич арасындағы мұрағат материалдары мен хат-хабарларды зерделеу қазақ фольклорының бірегей үлгілерін беру идеясымен қозғалған А. Затаевичтің өз заманының ең танымал музыканттары мен мәдениет қайраткерлеріне өз жинағын жібергеніне көз жеткізді. Олардың арасында С. Рахманинов та болды, ол онымен достық қарым-қатынаста және ұзақ хат алмасуда болды. Этнографтың мұрағаттық сөздері С. Рахманиновтың фигурасы қазақ халық әндерін кеңінен тарату мәселесін шешуде маңызды орын алуы тиіс екенін растады. Мақалада «Симфониялық билер» және А. Затаевичтің жазбасындағы «Япурай» халық әндерінің ноталық мәтіндерін музыкатану талдауы оларда жалпы интонацияның болуын анықтады. С. Рахманиновтың соңғы шығармасының идеялық мазмұнын зерттеу шығарманың бірінші бөлігіндегі альт саксофон тақырыбындағы «Япурайға» саналы «тұспалдау» өте нақты және орыс композиторының қорытынды шығармасының жалпы мағынасына сәйкес келетіндігін растады.
1Кілтті сөздер
Сергей Рахманинов
Александр Затаевич
қазақ халық әні «Япурай»
«Симфониялық билер»
«Қазақ халқының 1000 әні»
Список источников (СИ) и References
Aravin, Yu. Muzykalnoe nasledie kazakhov – garmoniya vysokogo i vechnogo [orig. Russian: The Musical Heritage of the Kazakhs – the Harmony of the Spiritual and Eternal: Journalistic Material] // Kazinform International News Agency. – 23.09.2023. – [Digital source] URL: http://www.inform.kz/ru/yu-aravin-muzykal-noe-naslediekazahov-garmoniya-vysokogo-i-vechnogo_a2699390 [access date: 10.09.2023].
Daulbayeva, A. K.; Abdirakhman G. Narodnaya pesnya Yapurai – liricheskij simvol Kazakhskoj muzyki [orig. Russian: Yapurai Folk Song is Lyrical Symbol of Kazakh Music] // Scientific Community of Students. Interdisciplinary Research / compiled by Natalya Dmitriyeva. – Novosibirsk: SibAK, 2016. – PP. 91–96.
Dernova, V. P. Kazakhskaya narodnaya muzyka v adaptaciyakh A. V. Zatayevicha [orig. Russian: Kazakh Folk Music in Adaptations by A. V. Zatayevich] // A. V. Zatayevich. Issledovaniya, vospominaniya, pisma i dokumenty [orig. Russian: A. V. Zatayevich. Research, Memoirs, Letters and Documents]. – Alma-Ata: KGIHL, 1958. – PP. 95–133.
Erzakovich, B. G. Pesennaya kultura kazakhskogo naroda [orig. Russian: Song Culture of the Kazakh People]. – Almaty: Nauka, 1966. – 401 p.
Fisk, C. Nineteenth-Century Music? The Case of Rachmaninoff // 19th-Century Music. – 2023. – Vol. 31. – No. 3. – PP. 245–265.
Grachev, V. N. O hudozhestvennom mire “Simfonicheskikh tancev” S. V. Rakhmaninova [orig. Russian: About the Artistic World of Rachmaninoff’s “Symphonic Dances”] // SLOVO. – 10.10.22. – [Digital source] URL: https://www.portal-slovo.ru/art/36039.php [access date: 10.10.23 ].
Kravtseva, O. A. “Simfonicheskie tancy” S. V. Rakhmaninova. Programmnost' proizvedeniya i ego simvolika (2012g.) [orig. Russian: “Symphonic Dances” by S. V. Rachmaninoff. Programming of the Work and its Symbolism (2012)] // Personal Site of Kravtseva Olga Alexandrovna – 10.08.15. – [Digital source] URL: https://xor-piano.ru/симфонические-танцы-с-в-рахманинова/ [access date: 10.10.23 ].
Levitskaya, I. K. Zhivye dragocennosti: Dokumental'naya povest' ob Aleksandre Viktoroviche Zatayeviche, kompozitore, ehtnografe, otkryvshem miru nevedomuyu dotole stranu prekrasnogo [orig. Russian: Living Jewels: A Documentary Story about Alexander Viktorovich Zatayevich, a Composer, Ethnographer Who Discovered a Hitherto Unknown Country of Beauty to the World]. – Alma-Ata: Zhalyn, 1976. – 232 p.
Lyakhovich, A. V. Simvolika v pozdnikh proizvedeniyakh Rakhmaninova: monografiya [orig. Russian: Symbolism in the Late Works of Rachmaninoff: Monograph]. – Tambov: Pershina R. V. Publishing House, 2013. – 184 p.
S. Rachmaninov. Literaturnoe nasledie. Tom 1. Vospominaniya. Stat'i. Interv'yu. Pisma. [orig. Russian: S. Rachmaninoff. Literary Legacy. Volume 1. Memories. Articles. Interview. Letters.] / ed. and comp. by Z. A. Arapetyan – Moscow: Sovetsky kompozitor, 1978. – 648 p.
S. Rachmaninov. Literaturnoe nasledie. Tom 2. Vospominaniya. Stati. Intervyu. Pisma. [orig. Russian: S. Rachmaninoff. Literary Legacy. Volume 2. Memories. Articles. Interview. Letters.] – Moscow: Sovetsky kompozitor, 1980. – 583 p.
The Poetry of Music by Sergei Rachmaninoff // Bank of Russia – 13.02.23. – [Digital source] URL: https://www.cbr.ru/press/pr/?id=38296 [access date: 10.06.2023]. Walsh, S. Sergei Rachmaninoff 1873–1943// Tempo. – 2023. – No. 105. – PP. 12–21.
“Yapyrai”. Film ob Aleksandre Zatayeviche [orig. Russian: Yapurai. Documental Movie about Alexander Zatayevich] // Arman Karabayev. – 23.02.2013. [Digital source] URL: https://youtu.be/s_NvmYh_mpo?si=W4jeZM314-5LY4Sb [access date: 30.06.2023].
Zatayevich, A. V. 1000 pesen kazakhskogo naroda [orig. Russian: 1000 Songs of the Kazakh People]. – Almaty: Daik-Press, 2002. – 378 p.
Жарияланған:
2023-09-26
Дата подачи:
2023-10-18
Журнал нөмірі
№ 3
Том
11
Мақаланы жүктеп алу
English